illustratie
essay
het grafische voorbij
mei 2016
een onderzoek naar de rol van de ontwerper
conditional design
Hoe kun je als vormgever een illustratie maken bij een essay, waarbij het beeld voortkomt uit de tekst zelf. Conditional Design lijkt in dit geval een goede ontwerpmethode. De grafisch ontwerpers Luna Maurer, Jonathan Puckey, Roel Wouters en de kunstenaar Edo Paulus zijn de bedenkers van deze methode. Aan de hand van vooraf opgestelde voorwaarden en spelregels wordt de ontwerper binnen een ‘gereguleerd’ proces geleid naar een onvoorspelbaar ontwerp of resultaat.
verandering, vrijheid, verantwoordelijkheid
Toen het onderzoek en het schrijven achter de rug was viel mij op dat drie woorden voor mij de kern vormden van de tekst. Verandering, vrijheid en verantwoordelijkheid. Als eerste viel mij op dat alle drie de woorden met een v begonnen. Deze letter v deed mij denken aan een vinkje, het symbool dat wordt gebruikt om aan te geven dat iets in orde, gedaan of gezien is. Het vinkje is genoemd naar het vogeltje de vink omdat het op kindertekeningen op een vliegend vogeltje lijkt en omdat de letter v de beginletter is van het woord vink. Gelijk zag ik een zwerm voor mij.
Het ultieme vrijheidsgevoel.
opmaak:
Maak de tekst op naar keuze.
horizontale coördinaten:
Tel de regel met de meeste letters. Het maximale aantal letters vertegenwoordigt het maximale aantal horizontale velden van
een matrix, proportioneel verdeeld over de breedte van het drukwerk.
verticale coördinaten:
Tel het aantal regels. Het aantal regels vertegenwoordigt het maximale aantal verticale velden van een matrix, proportioneel verdeeld over de hoogte van het drukwerk.
v:
Ken aan alle v’s in de tekst hun eigen horizontale en verticale coördinaten toe. De horizontale coördinaat wordt bepaald door de plaats die de v’s innemen op hun eigen regel. De verticale coördinaat wordt bepaald door het regelnummer waarin de v’s staan. Plaats de V’s met de punt op de plaats waar de horizontale en verticale coördinaten samenkomen op de matrix.
360˚:
Elke v krijgt zijn eigen rotatiegraad opvolgend, oplopend van 1˚ naar 360˚. Na 360 v’s begint de telling opnieuw.
font:
De fontkeuze van de lopende tekst bepaalt de fontkeuze van de v’s in de achtergrond om de achtergrond en de voorgrond met elkaar te verbinden.
grootte:
De corpsgrootte van elke individuele v wordt vermenigvuldigt met 10. Onderkast blijft onderkast, kapitalen blijven kapitalen.
transparantie:
De mate van transparantie van de v’s heeft te maken met de verschijningsvorm.
Light: 75% transparantie.
Regular: 50% transparantie.
Bold: 25% transparantie.
kleur:
De kleur van de achtergrond moet genoeg verschil bevatten met de tekst op de voorgrond om te contrasteren. Pas de kleur toe naar keuze.
Heraclitus: “Verandering is de enige constante.“
HET GRAFISCHE VOORBIJ
Wat is de huidige en toekomstige rol van de Nederlandse grafisch ontwerper?
Voorwoord
Het is goed om als toekomstig grafisch ontwerper het verleden te leren kennen, het heden te definiëren en de toekomst te onderzoeken.
Hoe zag het Nederland, waarin grafisch ontwerpen zich afspeelde, er in vogelvlucht uit de afgelopen eeuw? Welke vakinhoudelijke veranderingen hebben zich in de afgelopen eeuw voorgedaan? Hoe kunnen we het huidige vakgebied definiëren? Wat is de huidige en toekomstige rol van de Nederlandse grafisch ontwerper?
De geschiedenis
De werking van design is nauw verbonden met de tijd en de ruimte waarin het zich bevindt. De geschiedenis leert ons dat zodra tijd en ruimte veranderen, ook de context verandert waarin een ontwerp moet functioneren. Maatschappelijke condities en de tijdgeest zijn altijd van grote invloed geweest op het vak.
Elk tijdperk bracht ontwerpers met bepaalde specifieke ontwerp-
opvattingen met zich mee, altijd nauw verbonden met de conditie waarin de maatschappij zich op dat moment bevond. De Nederlandse grafisch ontwerpers uit de geschiedenis vormen samen een soort golfbeweging, waarbij eenieder reageert op zijn eigen tijd én op elkaar. Een golfbeweging waarbij het accent verschuift van het inhoudelijke naar het beeldende,
van de vrije expressie naar een heldere geregisseerde vormentaal.
Een doorlopende beweging van bijvoorbeeld Piet Zwart(1885-1977), naar Willem Sandberg(1897-1984), naar Wim Crouwel(1928-2019),
naar Jan Van Toorn(1932-2020), naar Anton Beeke(1940-2018),
naar Wild Plakken(1977), naar Thonik(1993), naar Metahaven(2006).
Een doorlopende beweging van maatschappelijk idealisme in de jaren twintig, naar klassenstrijd en activisme tegen opkomend fascisme in de jaren dertig, naar ondergronds verzet in de jaren veertig, naar cultuur-
opbouw en modernisme tijdens de wederopbouw van de jaren vijftig,
naar emancipatie en activisme tijdens de studentenrellen van de jaren zestig, naar de vrijheid, banaliteit en het absurdisme van de jaren zeventig, naar een politiek groeiende onvrede in de welvaartstaat van de jaren tachtig, naar het no-nonsens ik-tijdperk van de jaren negentig, naar globalisering en milieu-activisme rond de eeuwwisseling, naar een economische wereldcrisis van de jaren tien en het nu van populisme, polarisatie, massamedia, onoverzichtelijkheid en een wereldwijde pandemie.
Naast een constante golfbeweging in opvattingen en reflecties door de
tijd heen kent de geschiedenis van het grafisch ontwerpen ook grote vakinhoudelijke veranderingen. Door de industrialisatie vond er een verschuiving plaats van ambachtelijk vervaardigd drukwerk naar mechanisch geproduceerd drukwerk. Grafische producties werden door hun reproduceerbaarheid uitermate geschikt om een groot aantal mensen te bereiken. Door de komst van de computer werd de productie van drukwerk geautomatiseerd. De invoering van het internet heeft ervoor gezorgd dat er een grote afname plaatsvond bij de gedrukte media.
De digitale wereld, websites en de daarbij behorende uitingen waren een feit waar de grafisch ontwerper rekening mee moest houden.
De openbare ruimte werd met de komst van internet enorm vergroot. Daarentegen heeft de snelheid waarmee informatie zich verplaatst ervoor gezorgd dat de wereld juist werd verkleind. Met het verschijnsel Social Media ontstonden geheel nieuwe manieren van communiceren. Door de komst van internet, Social Media, toegankelijke ontwerpsoftware en apps is iedereen een ontwerper geworden. Sindsdien is er een exponentieel groeiende informatiestroom op gang gekomen die zijn hoogtepunt nog niet bereikt lijkt te hebben. De huidige generatie ontwerpers houdt zich daarom steeds minder vaak bezig met vormgeving, maar schept de condities waarbinnen de vormgeving plaats moet vinden. De huidige ontwerper wacht niet meer op opdrachten. Hij gaat aan de slag met zelfgeïnitieerde projecten, waarbij de ontwerper de partners waarmee hij samenwerkt zelf uitzoekt. Hij gaat steeds vaker vakoverschrijdend te werk waardoor grenzen vervagen. De grafisch ontwerper als architect, videokunstenaar, autonoom kunstenaar, social designer is allang geen noviteit meer.
De definitie
Wat is grafisch ontwerpen? Het begrip "grafische vormgeving" is voor het eerst benoemd door William Addison Dwiggins (1880-1956) in 1922. In zijn tijd waren drukker, typograaf, schrijver, graficus en ontwerper vaak nog één en dezelfde persoon. Oude definities lijken de nadruk te leggen op het eindproduct. ‘Een ontwerper van een grafisch product’, waarbij grafisch staat voor grafiek; het drukproces. Drukwerk dus.
Is het nog realistisch om het woord grafisch in de definitie op te nemen?
De nog maar korte geschiedenis van het grafisch ontwerpen heeft ons geleerd dat het vak en dus ook de definities aan constante veranderingen onderhevig zijn. Is een definitie van de grafisch ontwerper eigenlijk wel mogelijk in een wereld waarin verandering de enige constante lijkt. Toch zie ik ook constanten in de geschiedenis van het vak terug. Bij het grafisch ontwerpen is het naar mijn idee altijd gegaan om een combinatie van communicatie, ontwerp en maatschappij. Een definitie van het vak grafisch vormgeven zou een vloeibaar begrip kunnen zijn, opgebouwd uit variabelen.
Drie constante pijlers dus die variabel ingevuld kunnen worden. Variabelen zoals: medium, doelgroep, vorm, condities, vakgebied en initiatiefnemer.
communicatieontwerper(de(m.)), communicatieontwerpster(de(v.)),
ontwerper/ster die op een creatieve, flexibele wijze communicatie, ontwerp en de interactie met de maatschappij aan elkaar verbindt, waarbij medium, doelgroep, vorm, condities, vakgebied en initiatiefnemer vrij kunnen worden ingevuld.
De rol van de ontwerper
Hoe kun je als ontwerper omgaan met de constante veranderingen die plaatsvinden in het huidige ontwerplandschap? Hoe kun je als ontwerper omgaan met het feit dat de focus binnen het vakgebied zich ongeveer elk decennium verlegt? Hoe kan de ontwerper omgaan met zijn steeds complexer wordende werkterrein, waarbij alle grenzen lijken te vervagen? Hoe blijft de ontwerper staande in een visuele wereld waarin de massamedia enorme invloed lijkt te hebben op het zelfstandig denken van de mens? In diverse media rijst zelfs de vraag op, of grafisch ontwerpen nog wel bestaat!
Naar mijn mening is het vakgebied levendiger dan ooit te voren. We staan misschien zelfs wel midden in de grootste verandering van het vakgebied tot nu toe. De huidige ontwerper wordt, doordat hij vakoverschrijdend kan werken, geconfronteerd met onbegrensde mogelijkheden die hem in staat stellen om zichzelf te bevrijden van de beperkingen van zijn eigen competenties.
Ontwerpers die zich kunnen aanpassen aan hun veranderende werkomgeving, veranderingsprocessen zichtbaar kunnen maken en stelling kunnen nemen zullen hun weg weten te vinden in het nieuwe ontwerplandschap. Een omgeving waarin de ontwerper op pad gaat met zelf geïnitieerde projecten, met zelf uitgezochte samenwerkingspartners. Vanuit een notie van urgentie initieert de ontwerper zijn noodzakelijke projecten, i.p.v. te voldoen aan de opdringende behoeftes van de markt.
Engagement, onderzoek, verdieping en kwaliteit zijn naar mijn idee belangrijke pijlers, waardoor de ontwerper inhoudelijk in gesprek kan gaan met zijn omgeving. Een dialoog die het vormelijke kan overstijgen. Content kunnen lezen, ervaren, interpreteren en propageren. De ontwerper bedenkt systemen om informatie te vertalen op basis van zijn eigen ideeën, opvattingen, visie en mentaliteit. Het is belangrijk dat de ontwerper op zoek gaat naar zijn relatie met het onderwerp, naar zijn fascinatie, en van daaruit handelt.
Het is belangrijk dat de ontwerper zich op een constante basis blijft ontwikkelen in vaardigheden, handschrift en identiteit, omdat ontwerpen een commodity is geworden. Omdat het vakgebied en de huidige maatschappij deze houding afdwingen. Hierdoor kan de ontwerper zich blijven onderscheiden. Elke ontwerper draagt de verantwoordelijkheid dat het vak niet devalueert.
De ontwerper kan op een interactieve wijze de dialoog aangaan, waarbij hij aan de hand van het stellen van kritische vragen bewustwording kan creëren bij zijn publiek. Er is voor de huidige ontwerper een rol weggelegd in het begeleiden van zijn publiek in een onoverzichtelijk tijdperk van massacommunicatie. De ontwerper heeft de mogelijkheid om zijn publiek voor te gaan bij het mede vormgeven van de huidige maatschappij.
Als ontwerper ben je theoreticus, onderzoeker, filosoof, wetenschapper en ambachtsman tegelijk. Hierdoor breng je zelf geïnitieerde opdrachten niet zomaar in de praktijk. Het is aan de ontwerper om deze veelheid van rollen met elkaar in contact te brengen tot een harmonisch geheel.
De toekomst
Met de hierboven geschetste rol voor de ontwerper zal de hedendaagse ontwerper het naar mijn idee, de komende tien jaar kunnen redden op de Nederlandse markt. Economische, maatschappelijke, sociale en technologische veranderingen zullen ook de komende tien jaar zorgen voor accentverschuivingen binnen het vak. Het is aan de ontwerper om in een jaarlijks moment van contemplatie na te denken over zijn rol als ontwerper, de maatschappij waarin hij leeft en de interactie tussen beide. Het is aan de ontwerper om op een actieve, onderzoekende wijze open te staan voor veranderingen en ontwikkelingen. Het is aan de ontwerper om deze ontwikkelingen te filteren met een relativerende blik.
De conclusie
De maatschappij zal altijd aan verandering onderhevig zijn. Het vak zal altijd aan verandering onderhevig zijn. De functie-inhoud van de ontwerper, de rol die de ontwerper aanneemt, de media en het publiek veranderen. Maar de mens zal altijd vorm willen geven aan zijn ideeën en uitingen. Daarom geloof ik dat het vak van ontwerper blijft bestaan. Deze veranderingen vragen van een ontwerper een open en onderzoekende houding. Deze veranderingen vragen ook om een constante ontwikkeling van actuele vaardigheden of de samenwerking met vakmensen die deze actuele vaardigheden bezitten.
Persoonlijk geloof ik dat de maatschappij en het ontwerpen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Ik geloof niet in idealisme. Door de open houding van de ontwerper ontdekt hij constant maatschappelijk noodzakelijke projecten in zijn directe omgeving.
Verandering blijft de enige constante.
publicatie
essay
het grafische voorbij
mei 2016
een onderzoek naar de rol van de ontwerper
bronnen:
Purvis, A.W.,
De Jong, C.W.,
"Nederlands grafisch ontwerp van de negentiende eeuw tot nu",
Uitgeverij Terra Lannoo, Arnhem,
2006.
Bruinsma, M.,
Ten Duis, L.,
"De wereld moe(s)t anders, grafisch ontwerpen en idealisme",
Sandberg Instituut & De Balie, Amsterdam,
1999.
Gerritzen, M.,
Lovink, G.,
"Everyone is a designer in the age of social media",
Bis Publishers, Amsterdam,
2010.
Bierut, M.,
"Graphic design and the new certainties",
The Design Observer,
http://designobserver.com/feature/graphic-design-and-the-new-certainties/1617/, gecontroleerd op 1 februari 2022,
2003.
Van der Velden, D.,
“Research and Destroy: Graphic Design as Investigation”,
A. Blauvelt and E. Lupton, Minneapolis,
2011.
Rock, M.,
"Multiple Signatures: On Designers, Authors, Readers and Users",
Rizzoli International Publications, New York,
1996.
Gruson, E.,
Staal, G.,
"Copy Proof, A new Method for Design Education",
010 Publishers, Rotterdam,
2000.
Van Lier, B.,
"The new design landscape, graphic design doesn’t exsist anymore",
http://www.whatdesigncando.com/blog/2015/03/10/graphic-design-doesnt-exist-anymore/, gecontroleerd op 1 februari 2022,
2015.
Schröder, R.,
"Graphic design, state of the art",
https://www.youtube.com/watch?v=txXAhTi4Wfw, VPRO, gecontroleerd op 1 februari 2022,
1998.
Van De Kamp, M.T.A.,
“Hybriditeit in de hedendaagse kunst”,
https://www.kunstcontext.com/ckv/HYBRIDITEIT%20IN%20DE%20
HEDENDAAGSE%20KUNST_boekje%20compleet.pdf,
gecontroleerd op 1 februari 2022,
2012.
DutchDFA,
Dutch Profiles,
https://vimeo.com/dutchprofiles, gecontroleerd op 1 februari 2022,
